Grafdecoraties

Detail van grafdecoratie, graf 100, Hierakonpolis.
Detail van grafdecoratie,
graf 100, Hierakonpolis.

Anders dan vaak wordt gedacht, was de decoratie in graven van koningen en privépersonen niet afhankelijk van de persoonlijke smaak of het budget van de eigenaar. De stijl en thematiek die voor de grafdecoraties werd gekozen, hing sterk samen met de functie die de overledene tijdens zijn leven in de Egyptische samenleving had bekleed. De geleidelijke veranderingen hierin waren het gevolg van de dan heersende religieuze ‘mode’.

Daarnaast was de kwaliteit van de steensoort van de grafwanden vaak bepalend voor de manier van decoreren. Afbeeldingen die in reliëf werden uitgehakt, waren arbeidsintensief en dus kostbaar. In tijden dat er minder te besteden was, werden de scènes daarom alleen op de wanden geschilderd. Dit gebeurde ook wanneer de makers bij de voltooiing van het graf in tijdsnood kwamen.

De vroegst bekende grafdecoraties waren grafschilderingen en stammen uit het prehistorische graf 100 in Hiërakonpolis. De fragmenten van deze schildering bevinden zich tegenwoordig in het Egyptisch museum te Caïro. De wanden van dit graf waren voorzien van een pleisterlaag.

Op één van de wanden was een schildering aangebracht van papyrusboten, verschillende dieren en mensen. De afbeelding doet denken aan de latere afbeeldingen van de bedevaartstocht naar Abydos. Tijdens deze bedevaart volbracht de mummie van de overledene, al dan niet symbolisch, een reis per schip over de Nijl naar Abydos. De menselijke figuren in dit deel van de schildering lijken deel uit te maken van een veldslag. Sommigen zijn afgebeeld met een soort knuppel in de hand terwijl een ander figuur met elke hand een leeuw bedwingt.

Het graf van Sennefer, TT 96, Dal der Koningen, Loeksor.
Het graf van Sennefer,
TT 96, Dal der Koningen, Loeksor.

In de mastaba’s, de privégraven uit het Oude Rijk, werd alleen de bovenbouw gedecoreerd. De ondergrondse grafkamer bleef, op een paar uitzonderingen na, ongedecoreerd. In de vertrekken direct na de ingang van de mastaba zijn voornamelijk decoraties te zien die betrekking hebben op het dagelijks leven van de overledene. Dichter naar de offerkamer toe worden de afbeeldingen religieuzer en krijgen rituelen rond de dodencultus een plaats.

De piramides van de farao’s van het Oude Rijk werden vanaf het einde de 5de dynastie voorzien van piramideteksten in de grafkamers. De overige afbeeldingen met betrekking tot de begrafenis en de dodencultus werden aangebracht in de bij het grafcomplex behorende tempels.

Door iets af te beelden werd volgens de Egyptische opvattingen datgene werkelijkheid. De scènes in de graven kwamen op magische wijze tot leven. Zo hielpen de voorstellingen in de koningsgraven van het Nieuwe Rijk de overleden farao op zijn reis per schip door de nachtelijke hemel. Samen met de zonnegod Ra zou hij de volgende morgen opnieuw worden geboren uit de moederschoot van de hemelgodin Noet.

De afbeeldingen van offertafels en offerlijsten zorgden ervoor dat de ziel van de overledene tot in lengte van dagen zou worden voorzien van voedsel, drank, kleding en andere zaken die nodig zijn om te kunnen leven.

De privégraven uit deze periode en uit latere tijd zijn gedecoreerd met scènes die een ideaalbeeld weergeven voor een volgend leven. Ze bevatten afbeeldingen van de werkzaamheden die de overledene daar verricht, maar ook scènes van het dagelijks bestaan.

LdJ

Lees ook: Grafdecoraties – reliëfs en schilderingen

Bronnen:
– Leven in het oude Egypte – E. Strouhal
– The complete Valley of the Kings – N. Reeves en R.H. Wilkinson
– Ägypten und ägyptisches Leben im Altertum – A. Erman