Kanopen

Kanopen van Maiherperi, 18de dynastie.
Kanopen van Maiherperi, 18de dynastie.

Tijdens het mummificeren van de overledene werden de ingewanden uit het lichaam verwijderd en afzonderlijk gemummificeerd. Vanaf de 4de dynastie ging men speciale kisten maken om deze gemummificeerde organen in te bewaren. Deze kisten werden kanopenkisten genoemd.

De term kanopen komt uit de Griekse periode en is niet geheel juist. In het oude Egypte werden deze kruiken aangeduid als ‘keboe en wet’, kruiken voor de balseming. Meestal werden ze aan het voeteneind van de mummie geplaatst en in de meer uitgebreide graven in een speciale nis.

De oudste kanopenkist komt uit het graf van koningin Hetepheres. Zij was de moeder van de grote piramidebouwer Choefoe uit de 4de dynastie. Het was een eenvoudige kist van albast, verdeeld in vier vakken. Later ging men in de vorstelijke graven kruiken met platte deksels in deze vakken plaatsen.

Vanaf het Middenrijk kregen de deksels van de kanopen het uiterlijk van mensenhoofden. Dit zou zo blijven tot aan het Nieuwe Rijk. Tijdens het Middenrijk werd elk orgaan onder bescherming gesteld van één van de vier Horuszonen (zie schema). De kruiken werden in een houten of stenen kist geplaatst die dezelfde vorm had als de mummiekist. De hele Tweede Tussenperiode bleef men dit zo doen.

Er vonden echter twee opvallende veranderingen plaats. De kleur van de kist die eerst zwart was, werd wit en het deksel van de kist werd gewelfd waardoor die op het dak van een naos (schrijn) ging lijken.

De vier Horuszonen op de kanopen.
De vier Horuszonen op de kanopen.

Een grote verandering kwam gedurende het Nieuwe Rijk. De deksels van de kruiken kregen toen de gedaante van één van de vier Horuszonen (zie schema). Ook werden op de kanopenkisten de vier beschermgodinnen afgebeeld.

Tegen het eind van de 20ste dynastie werden de kanopenkruiken niet langer in kisten bewaard maar aan weerszijden van de mummie geplaatst.

In de 21ste en 22ste dynastie werden de gemummificeerde organen weer teruggeplaatst in het lichaam. De lege kruiken werden om traditionele redenen in het graf geplaatst. In sommige gevallen waren het niet meer dan massieve beeldjes. In de Late Tijd ging men de ingewanden toch weer in kruiken bewaren. Deze kregen nu inscripties die naar de beschermende godheden verwezen.

In de Ptolemaeën Tijd raakten de kruiken opnieuw uit de gratie en werden zelfs de kleine kanopenkistjes niet meer meegeven in het graf. Vanaf de Romeinse Tijd is er helemaal geen sprake meer van kanopen.

OriëntatieBeschermgodinHoruszoonGedaanteOrgaan
NoordNephtysHapyBaviaanLongen
OostNeithDoeamoetefJakhalsMaag
ZuidIsisAmsetMensLever
WestSelketKebehsenoefValkDarmen

RR

Bronnen:
– Dood en Begrafenisrituelen in het oude Egypte – S. Ikram