De god Monthoe

De god Monthoe (Mentjoe) wordt meestal afgebeeld als een menselijke gestalte met een valkenkop met daarop een zonneschijf en twee veren. Hij werd voornamelijk vereerd in Armant. Deze cultusplaats ligt zo’n 19 kilometer ten zuiden van Loeksor, het oude Thebe, op de westoever van de Nijl. Monthoe wordt voor het eerst genoemd in de piramideteksten van het Oude Rijk. Hij werd pas belangrijk vanaf de 11^de dynastie, aan het begin van het Middenrijk.

Verschillende vorsten uit die periode dragen de naam Monthoehotep, wat ‘Monthoe is tevreden’ betekent. In deze periode was Monthoe een manifestatie van de zon. Vanaf de 12^de dynastie nam de Thebaanse god Amon die rol geleidelijk aan over en werd Monthoe als de Thebaanse oorlogsgod beschouwd. Dat is in diverse attestaties terug te vinden.

Bijvoorbeeld op de stèle van Meroe. Hij was een ambtenaar onder Monthoehotep II die wordt beschouwd als de vorst die de beide landen na de Eerste Tussenperiode opnieuw verenigde. Dat gebeurde na een binnenlandse strijd tussen zijn thuisbasis Thebe in het zuiden en Herakleopolis in het noorden. Over deze confrontatie is weinig bekend. Op de stèle van Meroe, die bewaard wordt in het Museo Egizio in Turijn, is te lezen dat het de god Monthoe is die de beide landen aan koning Monthoehotep II heeft gegeven.

In het beroemde levensverhaal van Sinoehe, een hoveling van Amenemhat I, beschrijft Sinoehe hoe hij een persoonlijk gevecht wint van een lokale Syrische held. Na het gevecht bedankt Sinoehe de god Monthoe voor de overwinning.

De god Monthoe droeg de titels ‘de heer van Thebe’ en ‘de Horus van de sterke arm’. De eerste titel heeft betrekking op het feit dat hij voornamelijk in Thebe en de omliggende regio werd vereerd. De tweede titel heeft betrekking op de god Horus die vaak wordt afgebeeld met een valkenkop die ook in de afbeeldingen van Monthoe te zien is. Een verwijzing naar die titel is te zien op de overwinningsstèle van Thoetmoses III, waarop de god wordt beschreven als ‘…die met sterke arm, zoals er nog nooit iemand is geweest, de dappere Monthoe op het slagveld’. Monthoe wordt zo de belichaming van de kracht van de overwinning van de farao na een strijd.

Gedurende het Middenrijk werd Monthoe ook als zuidelijke tegenhanger gezien van de zonnegod Ra, die in Heliopolis werd vereerd. Deze twee goden werden dan ook als gezamenlijke god Monthoe-Ra vereerd.

In latere tijden zien we Monthoe in andere verschijningsvormen, zoals Boechis, een heilige stier met een zwarte kop en een witte huid. Maar zijn meest bekende verschijningsvorm blijft zelfs tot in de Grieks Romeinse Tijd die van de menselijke gestalte met valkenkop, zonneschijf en hoofdtooi met twee veren. Een opvallend kenmerk van Monthoe is dat een dubbele uraeusslang aan de zonneschijf is bevestigd.

De god Monthoe werd in vier plaatsen in de Thebaanse regio vereerd. In de plaats Armant bevond zich tot en met de 19^de eeuw een vrijwel complete tempel voor Monthoe. Van dit bouwwerk is nu helaas niet veel meer over dan de resten van een pyloon.

De plaats Medamoed ligt acht kilometer ten noorden van Loeksor op de oostoever van de Nijl. Ook daar bevindt zich een zwaar beschadigde tempel die was gewijd aan Monthoe. Deze tempel werd waarschijnlijk gebouwd tijdens de Eerste Tussenperiode. De huidige restanten dateren voornamelijk uit de Grieks-Romeinse Tijd.

Lees meer over deze tempel in het artikel ‘De tempel van Monthoe in Medamoed’.

In Karnak bevindt zich direct ten noorden van de grote Amontempel, een complex met een tempel voor de god Monthoe. Dit complex was middels een kanaal verbonden met de tempel in Medamoed.
Het complex is het enige van de vier cultusplaatsen dat niet uit het Middenrijk dateert, maar uit de regering van Amenhotep III uit het Nieuwe Rijk.

In het plaatsje El-Tod, zo’n twintig kilometer ten zuiden van Loeksor, bevinden zich de restanten van de tempel van Monthoe.
Lees meer over deze tempel in ons artikel: ‘De tempel van Monthoe in El-Tod’.

RdJ

Bronnen:

• The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
• The Oxford history of Ancient Egypt – I. Shaw, G. Callender
• The routledge dictionary of Egyptian gods and goddesses – G. Hart
• The ancient gods speak, a guide to Egyptian religion – D.B. Redford
• Gebel Barkal stela of Thutmosis III – M.J. Nederlof
• De schatten van Luxor en de vallei der koningen – K. Weeks