Giovanni d’Anastasi en de Leidse collectie

Giovanni d’Anastasi (1780-1860) was een Griekse handelaar die bij ons bekend is geworden vanwege de aankoop van een grote collectie voorwerpen uit het oude Egypte die het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) bij hem deed in 1828. Lees meer over zijn leven in het artikel: “Het leven van Giovanni d’Anastasi“.

In Nederland wordt Caspar Reuvens in 1818 de eerste Hoogleraar in de Archeologie aan de universiteit van Leiden en ook wordt hij directeur van het Archeologisch Kabinet in Leiden, het huidige RMO.
Tijdens de eerste 10 jaren van het bestaan van het museum weet Reuvens een enorme collectie oudheden te vergaren. Zo koopt hij in 1821 voor 17.000 gulden een collectie van Punische objecten aan en in 1826 een collectie Etruskische objecten voor 33.000 gulden. Daarbij wordt hij bijgestaan door Jean Emile Humbert, een militair ingenieur die enige oudheidkundige ervaring heeft opgedaan bij onderzoek en opgravingen in Tunesië.

Bij de financiering van deze collecties passeert Reuvens meer dan eens de raad van bestuur en schakelt hij direct met Koning Willem I die formeel voor elke aankoop zijn persoonlijke toestemming moet geven. De koning wil van Nederland een moderne staat maken en schenkt veel aandacht aan de culturele en educatieve ontwikkeling van het volk. Hij wil het RMO dezelfde grandeur geven als het Louvre en het British Museum.

Er is in die tijd nog geen apart budget voor cultuur. De uitgaven worden vaak gedreven door nationalisme en de competitie met andere Europese landen. De genoemde aankopen financiert Willem I daarom uit het nationale budget voor onvoorziene omstandigheden. Budget dat eigenlijk bedoeld is voor rampen zoals overstromingen en stormen.

Dat geldt ook voor de grootste aankoop die het RMO in 1828 doet. Van Giovanni d’Anastasi wordt een collectie van 5675 objecten aangekocht. Het is Humbert die een jaar daarvoor in Livorno in Italië de collectie op het spoor komt.

Op 22 mei 1827 bericht hij voor het eerst over de collectie: “Ik acht het eveneens mijn plicht U te berichten dat een Griekse handelaar van hier aan de vooravond staat van het lossen van een grote en rijke collectie oudheden die in verschillende plaatsen in Egypte is bijeengebracht, en die bestaat uit kolossale beelden, sfinxen, mummies, uit een groot aantal papyri en uit een menigte van voorwerpen, die vermeld zullen worden in een catalogus die ik tot mijn eer U zal doen toekomen en die meer dan honderdtien pagina’s zal beslaan.”

Humbert neemt de catalogus van de collectie mee naar Leiden zodat Reuvens deze kan bestuderen. De gebrekkige kennis van Humbert doet Reuvens besluiten diverse deskundigen in te schakelen. Hij wil zekerheid over de echtheid en kwaliteit voordat hij zo’n grote uitgave doet.

In augustus 1827 starten de onderhandelingen met een vraagprijs van 200.000 gulden. d’Anastasi is bij die onderhandelingen niet aanwezig maar laat dit over aan zijn vertegenwoordigers Costantino Tossizza, François Barthou en later Francesco de Castiglione. Namens de Nederlandse regering is het ambassadeur Reinhold die formeel de onderhandelingen voert, maar in de praktijk neemt Humbert dit voor zijn rekening. Daarbij worden ze gesouffleerd door Reuvens die na een eerste waardering van de collectie een startbod van 50.000 gulden doet met een beoogd maximum van 100.000 gulden.

Na bijna een jaar onderhandelen wordt de collectie uiteindelijk aangekocht voor 113.000 gulden, dankzij een extra toezegging van Koning Willem I voor de resterende 13.000 gulden.
Na de aankoop houdt Humbert zich de rest van 1828 bezig met de logistiek en het transport van de enorme verzameling. In oktober vertrekt het schip de HM Zeemeeuw met de kostbare lading vanuit Livorno naar Nederland om daar op 1 december aan te komen. De collectie arriveert uiteindelijk op nieuwjaarsdag 1829 in Leiden.

De objecten uit de collectie d’Anastasi zijn grotendeels afkomstig uit Sakkara, Abydos en de Thebaanse graven bij Loeksor. Ze vormen tot op de dag van vandaag de kern van de Egyptische collectie in het RMO. Onder andere de beelden van Maja en Merit, de Leidse schrijver en de mummiekist van Peftjaoeneith zijn topstukken uit deze omvangrijke collectie.

Dankzij de aankoop van de collectie d’Anastasi kreeg het RMO internationaal aanzien en wordt de Egyptische collectie van het RMO vandaag de dag gerekend tot de tien beste Egyptische verzamelingen ter wereld.

RdJ

Bronnen:

• Who was who in Egyptology – M.L. Bierbrier
• De Egyptische oudheid. – M. Raven, H. Schneider
• Scholars, travellers and trade, the pioneer years of the National Museum of Antiquities in Leyden. – R.B. Halbertsma
• RMO Leiden, een geschiedenis van 200 jaar, – M.Raven en V. Verschoor